Pagina's

zondag 31 januari 2016

De verbeeldingskracht van sprookjes

We leven in een wereld waar de ratio de boventoon voert en de verbeelding verdwenen is. Maar het leven biedt zoveel meer.


Als kind was ik al dol op sprookjes. Na de sprookjes kwamen de fantasieverhalen, zoals “In de ban van de ring” en “De kronieken van Narnia” gevolgd door de Griekse mythologie. Maar ook verhalen in de toekomst, aangeduid met Sciences Fiction, vond ik razend interessant. Nu achteraf bezien begrijp ik beter waarom mij dat zo boeide. In de rationaliteit waarin wij leven ontbreekt iets wezenlijks waardoor wij afgeraakt zijn van waar het in het leven eigenlijk om draait.

Cijfers en geld zijn de maat
In sprookjes, mythen en sagen wordt een romantische werkelijkheid geschapen waarbij het overwinnen van het kwade en het vinden van de alomtegenwoordige liefde en de verbeeldingskracht de uitkomst zijn. Juist de liefde in de vorm van medemenselijkheid en respect voor elkaar en de verbeelding is in mijn beleving ver te zoeken in ons bestaan en vooral wat het werk betreft. Daar gaat het om de cijfers, het behalen van resultaten, concurreren, elkaar aftroeven en alleen wat je vast kunt pakken is de werkelijkheid. De ratio prevaleert en voert de boventoon ten koste van de emotie.

Neem nu de zorg voor zieken en ouderen, zelfs bij zo’n menselijk aspect spelen alleen de cijfers een belangrijke rol. Het al dan niet opereren van een patiënt wordt afgewogen op basis van cijfers die passen in de voor het ziekenhuis belangrijke statistieken. Of het nu gaat om het aantal minuten zorg dat per patiënt verleend mag worden of de soort medicijnen, alles wordt uitgedrukt in cijfers. Hoe wil jij zelf verzorgd worden als je oud of ziek bent? Dat vragen we ons te weinig af. Het is ook makkelijk beleid maken van achter je bureau, zeker als je zelf nog jong en gezond bent.

Mannelijkheid bewijzen
Als ik benadruk dat liefde, respect en verbeeldingskracht belangrijk zijn dan kijken veel mensen mij meewarig aan. Respect is nog wel iets dat wordt afgedwongen, maar liefde is niet voor het zakenleven, vooral niet als je in de prostitutie werkt. Liefde en verbeeldingskracht is voor het privédomein. Maar zelfs daar wordt mijn roep om meer
Doornroosje (Disney)
liefde en zorg voor elkaar niet serieus genomen. Mijn eigen puberjongens vinden mij een watje als zij mij een traantje zien wegpinken bij een onvervalste zwijmelfilm.

Ook al is de realiteit bij veel romantische films ver te zoeken, het spreekt een deel van je menszijn aan dat te weinig wordt geactiveerd. “Wacht maar tot de liefde jullie overvalt, dan piep je wel anders”, is het enige dat ik mijn pubers kan tegenwerpen. Het is natuurlijk niet stoer om je als jongen in de puberleeftijd met de liefde bezig te houden. Vechten, strijd voeren, je mannelijkheid bewijzen, dat is wat ze nastreven. Niets vreemds voor jonge jongens. Sinds de tijd dat de buffeljacht van jongens een man maakte voorbij is moeten ze toch wat.

Het gevoel ontbreekt
Toch maak ik mij wel eens zorgen want dat het voor puberjongens normaal is om je mannelijkheid ten toon te spreiden, zo onnatuurlijk is het dat we mannelijkheid prefereren boven vrouwelijkheid. Daarmee hebben we ook het subtiele van het voelen en de emotie weggedrukt. Op je gevoel of intuïtie afgaan is iets wat je steeds meer hoort, maar wat zeker nog niet voor iedereen gemeengoed is geworden. Juist sprookjes zijn goed in het verbeelden van de mannelijkheid – de held – en de zucht naar liefde van de mooie prinses. Veel archetypen liggen opgeslagen in de verhalen uit de overlevering, waarmee de niet-rationele elementen van ons menszijn worden opgeroepen.

Laatst zei ik tegen een collega dat ik niet zo’n goed gevoel heb bij een bepaald persoon. Hij keek mij aan en vroeg wat ik daarmee bedoelde. Ik moest toen gaan uitleggen dat ik altijd afga op het gevoel dat iemand bij mij oproept als ik die persoon voor het eerst ontmoet. Een gevoel wat ik vroeger negeerde omdat je het niet beet kon pakken, maar waarnaar ik door de jaren heen steeds meer heb leren luisteren. Nog nooit heeft mijn gevoel mij in de steek gelaten. Mijn collega begreep niet wat ik bedoelde en ik kon het hem niet verder uitleggen. Als ik dit voorbeeld vertel aan een vriendin dan weet zij direct wat ik bedoel.

Cijfers in plaats van verbeelding
Assepoester (Disney)
Ratio en cijfers blijven de boventoon voeren in onze samenleving. De leraren op de basisscholen komen niet meer aan het lesgeven toe vanwege alle leerlingvolgsystemen, toetsen die afgenomen moeten worden en managementrapportages die ingevuld moeten worden. Daarom is er geen tijd meer voor de basisschooljuf of -meester om sprookjes voor te lezen, waardoor de fantasie van het kinderbrein niet langer geprikkeld wordt en aangezet tot het maken van beelden. O, zo belangrijk als wij met creativiteit en innovatie voorop willen lopen in de wereld.

 De technologie is leidend geworden in alles wat we doen, waarbij de mens een steeds meer ondergeschikte rol lijkt te krijgen. Het gevoel en de bezieling zijn steeds meer naar de achtergrond verdreven. Wat niet bewezen kan worden bestaat niet is de gangbare levenshouding. Dat gaat zelfs op voor religie en het bestaan van God, maar ook voor ons innerlijk weten dat de geest leidend is bij alles wat we doen. Het besef dat we gedreven worden door een innerlijke kracht en dat de mens zelfhelend is zijn wij volledig kwijt. We vertrouwen liever een arts dan onze eigen intuïtie.

De zin van het bestaan
Onze voorouders haalden de zin van het leven uit de overlevering van verhalen, mythes en legendes. Zoals indianen rituelen hadden die zingevend waren en de zonen die werden ingewijd door op buffeljacht te gaan. Vraag mijn kinderen wat voor hen de zin van het leven is dan antwoorden ze: “Mijn telefoon en mijn playstation”. Ik kan mij daar boos over maken maar dan had ik ze uit deze wereld mee moeten nemen naar een verafgelegen onbewoonde plek zonder wifi en telefoonverbinding.

Waar ik mij wel druk om kan maken is het verdwijnen van de verbeeldingskracht doordat er steeds verder bezuinigd wordt op kunst en cultuur, omdat wij ons dat niet meer kunnen veroorloven. Wij zien blijkbaar de waarde van de verbeelding niet meer in. Terwijl juist in die kunst- en cultuursector ons verleden schuilt op basis waarvan ons land groot geworden is. Creativiteit en inspiratie komt voort uit de kunst en de cultuur, evenals onze toekomst.

De Romantiek is passé

Schilderij van Gustaf Wappers
We zijn volledig afgedwaald van het wereldbeeld waarbij de romantiek en het gevoel hoogtij vierden. Het tijdperk eind 18e eeuw – 19e eeuw waarin de hoffelijkheid, het Soie de Vivre, de emotie en de verbeelding gewoon waren en waarbij kunst en cultuur net zo belangrijk waren als eten en drinken. Kom daar nu nog eens om. Alle gevoel en menselijkheid worden langzaamaan uit onze samenleving weggevaagd, wat blijft is de ratio. Daar moeten wij ons blijvend tegen verzetten.

Toch is er een sprankje hoop. Successen als Harry Potter laten zien dat er behoefte is aan verbeelding en aan irrationaliteit. Ook met mijn jongens zal het wel goed komen. Mijn man en ik laten zien dat liefde en genegenheid er toe doen. Zodra ook bij hun de liefde om de hoek komt zeilen wordt hun andere hersenhelft in werking gesteld en zullen ze ontdekken dat er meer is dan gamen, werken en de stoere vent uithangen. En zodra die liefde beantwoord wordt zal hun zucht naar mannelijkheid plaatsmaken voor zorgzaamheid. En dat is niet iets wat alleen in sprookjes voorkomt. Sprookjes zijn de verbeelding van het echte leven. Ik weet inmiddels dat sprookjes bestaan en dat liefde alles overwint.