Pagina's

woensdag 15 juli 2015

Onvoorwaardelijke bijstand

Gemeenten starten experimenten voor een onvoorwaardelijke bijstand. Fijn dat er eindelijk beweging komt in het idee van het basisinkomen. Maar is een onvoorwaardelijke bijstand hetzelfde als een onvoorwaardelijk basisinkomen? Een bespiegeling.

Niet alleen wereldwijd groeit het idee van het onvoorwaardelijk basisinkomen ook in Nederland begint het gedachtegoed post te vatten. Steeds meer gemeenten voeren experimenten uit met het basisinkomen. Persoonlijk ben ik daar heel blij mee, een beloning voor jarenlang lobbyen voor de invoering ervan. Toch is het nog veel te vroeg voor een hoerastemming en zijn de experimenten nog ver weg van de invoering van een onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen. Een onvoorwaardelijke bijstand is namelijk nog geen onvoorwaardelijk basisinkomen.

Bijstand of basisinkomen
De Vereniging Basisinkomen heeft mede op basis van historische publicaties een viertal criteria gedefinieerd waaraan een basisinkomen voldoet, te weten:
· Universeel: iedereen heeft er recht op;
· Individueel: persoonsgebonden;
· Onvoorwaardelijk: het is een mensenrecht zonder voorwaarden;
· Voldoende: hoog genoeg om zonder luxe van te kunnen leven.
Deze criteria vormen eveneens de grondslag voor de internationale beweging georganiseerd in the Basic Income Earth Network - BIEN. Een basisinkomen is geen uitkering en kent ook geen tegenprestatie. Het basisinkomen is de erkenning van het Recht van Bestaan en geeft mensen de mogelijkheid hun leven naar eigen inzicht in te richten.

Cartoon: Tom Janssen
Een bijstandsuitkering is zoals het woord al zegt een uitkering en wel van tijdelijke aard ter overbrugging van een periode om in het levensonderhoud te kunnen voorzien. Een bijstandsuitkering wordt slechts verstrekt als men niet terug kan vallen op andere inkomsten uit werk, voormalig werk of vermogen dan wel het onderhoud door een familielid. Een bijstandsuitkering is niet vrijblijvend, er staat een arbeidsplicht tegenover die streng wordt gecontroleerd en gehandhaafd.

Participatiewet knelt
Het verschil tussen een basisinkomen en een bijstandsuitkering ligt dus in de verplichte tegenprestatie. Binnen de huidige participatiewet die per 1 januari 2015 in werking is getreden past een onvoorwaardelijke basisinkomen daarom ook niet, omdat de wet uitgaat van een te leveren tegenprestatie of dit nu betaalde arbeid, mantelzorg of vrijwilligerswerk is. Maar minister Plasterk keurde in januari 2015 experimenten goed daar waar de bestaande wet- en regelgeving problemen oplevert.

Door de toenemende werkloosheid en het structureel verdwijnen van veel banen als gevolg van onze digitale samenleving neemt de druk op de bijstand steeds verder toe. Voeg daarbij de afnemende financiële middelen van gemeenten en de problemen stapelen zich op, dus zijn oplossingen zeer gewenst. Met een onvoorwaardelijke bijstand denkt men een oplossing voor de problemen gevonden te hebben. Ik hoop dat het verlichting biedt, een structurele oplossing is het niet daarvoor is een bredere aanpak nodig waarvoor een onvoorwaardelijk basisinkomen een uitkomst biedt.

Onvoorwaardelijk basisinkomen is en blijft onbespreekbaar
De afgelopen jaren was het onvoorwaardelijk basisinkomen bij de meeste politieke partijen nog onbespreekbaar. Vanuit mijn partij De Groenen heb ik in 2013 met GroenLinks om de tafel gezeten om tot samenwerking te komen en gezamenlijk de verkiezingen voor het Europees Parlement van 2014 in te gaan. Het onvoorwaardelijk basisinkomen, ons belangrijkste speerpunt al sinds de oprichting in 1983, was toen voor GroenLinks onbespreekbaar. Zelfs de publicatie uit de jaren ’80 van voormalig GroenLinks fractievoorzitter Bram van Ojik, waarin hij zijn voorkeur uitgesprak voor het basisinkomen, werd in de besprekingen van 2013 snel van tafel geveegd en afgedaan als een persoonlijke hobby.

Ook socioloog Dick Pels, voormalig directeur van het wetenschappelijk bureau van GroenLinks, is er duidelijk over: onvoorwaardelijkheid bestaat niet, je moet wat doen voor de uitkering. Met hem heb ik menig gesprekje gevoerd en onze overeenkomst houdt op bij het woord “onvoorwaardelijk”. Daarom vind ik het wat flauw dat GroenLinks ‘goede sier’ probeert te maken met de invoering van het basisinkomen. Het arbeidsmarkt en sociale zekerheidsprogramma (juni 2015) van GroenLinks is heel helder: zij zijn voor een voorwaardelijk basisinkomen, je moet er wel wat voor doen.

Is een onvoorwaardelijke bijstand de oplossing?
De partijen die de onvoorwaardelijke bijstand promoten zijn zeker niet allemaal voorstander van een onvoorwaardelijk basisinkomen. Volgens de wet is een bijstandsuitkering altijd maar tijdelijk. Dus waar gaat dat heen met een onvoorwaardelijke bijstand? Een tijdelijke maatregel, zonder structurele oplossing. We kunnen maar vast gewaarschuwd zijn.