Waar is al het werk gebleven?

In 1975 lanceerde Eastman Kodak de digitale fotografie, maar omwille van de bescherming van de eigen filmrolletjes zette het bedrijf de ontwikkeling niet door. Met dramatische gevolgen. De meer dan 100.000 arbeidsplaatsen zijn verdwenen. 

Wie kent niet het merk Kodak, het bedrijf dat fotografie naar de massa bracht. Zo’n vijfentwintig jaar geleden bracht mijn man met zijn vader via de Lions een bedrijvenbezoek aan Kodak in Odijk. Hij herinnert zich nog steeds het antwoord op de vraag “Hoe ziet Kodak de toekomst van de digitale fotografie?” Het antwoord luidde: “Wij verwachten dat er altijd ruimte zal blijven voor film”. Toen leek het antwoord niet schokkend, maar met de wetenschap van nu is dat absoluut wel het geval. Het bedrijf Kodak is nagenoeg verdwenen, alleen door de verkoop van haar merknaam en de patenten bestaat het nog.

Het bedrijf Instagram kunnen we zien als de opvolger van Kodak. Het heeft een app ontwikkeld waarmee de mooiste foto’s gemaakt en bewerkt kunnen worden. Er werken slechts 12 mensen! De moraal van dit verhaal: als wij denken dat de toekomst niet drastisch zal veranderen dan zitten we er helemaal naast. De digitalisering heeft zo’n enorme impact op onze manier van leven dat we nog niet half beseffen waar we naar toe gaan.

Het werk raakt op
Veel adviseurs en analisten denken nog steeds, of laten ons geloven, dat als de crisis voorbij is er wel weer voldoende werk is voor iedereen. Maar het tegendeel lijkt meer bewaarheid te worden. In 1995 publiceerde Jeremy Rifkin zijn boek: “The end of work” waarin hij uiteenzet dat veel arbeiders zullen worden vervangen door machines. Het boek lijkt geheel te zijn doodgezwegen want het is niet eens in het Nederlands vertaald. Hoe blind kunnen we zijn om te denken dat het loze woorden zijn. En dan heeft Rifkin het nog grotendeels over de mensen in de werkplaatsen die vervangen worden.

Het boek “Race against the machine” van Andrew McAfee en Erik Brynjolfsson gaat nog een stap verder en laat zien dat ook hoogwaardige banen kunnen verdwijnen door de digitalisering. Als je ooit Google Translate hebt gebruikt weet je hoe eenvoudig het tegenwoordig is om teksten te vertalen. Niet direct perfect, maar met een beetje bijschaven wel perfect te maken, in minimale tijd. Daar komt geen professionele vertaler meer aan te pas. Het boek en ook de YouTube film van Andrew McAfee laten overtuigend zien dat de kennis genererende computer de mens inmiddels evenaart dan wel in de toekomst zal verslaan, met alle gevolgen van dien voor de beschikbaarheid van arbeid.

Allemaal zelf-bankierend journalist
We hoeven niet eens ver te kijken om te zien welke industrieën inmiddels al drastisch zijn veranderd door de digitalisering: de muziek- en boekenbranche, met gevolgen voor winkeliers, uitgevers, papierleveranciers, royalty’s en dergelijke. Bestellen of downloaden gaat via een muisklik, je hoeft er je stoel niet meer voor uit. Zelfs het beroep van journalist staat op uitsterven. Iedereen is tegenwoordig journalist via social media en de eigen blog, alleen worden we daar niet of nauwelijks voor betaald.

De bankensector is ook drastisch veranderd. Stonden we vroeger in lange rijen om de geldzaken te regelen, nu hoeft je de deur niet meer uit. Honderdduizenden banen zijn inmiddels verloren gegaan door het digitaal bankieren en het einde is nog niet in zicht. Nog iedere dag kondigen banken aan dat ze kantoren sluiten.

We heffen het leger op
Ook het leger biedt geen veilige baangarantie meer. De Amerikanen gaan hun legermacht terugbrengen in de omvang van voor de Tweede Wereldoorlog. Veel
onderzoek- en spionagewerk wordt overgenomen door automatisering, denk aan de "drones". Dit leidt meteen tot de vraag: “Hebben we überhaupt nog wel een leger nodig als we via computergestuurde gevechtswapens de vijand uit het veld kunnen ruimen?” Dit voornemen van de Amerikaanse overheid heeft niet alleen gevolgen voor de militairen maar ook voor allerlei toeleveranciers.

Onbemande voertuigen zijn geen science fiction meer. Google ontwikkelt een zelfrijdende auto (zie Tegenlicht van 16 februari 2014). Als dit doorzet dan komt ook de hele vervoerssector er anders uit te zien. Al onze aankopen via internet worden netjes thuisbezorgd door onbemande voertuigjes. Alle bestuurders van voertuigen kunnen wat anders gaan doen.

Minder werk maar toch kunnen leven
Door de verregaande automatisering worden steeds meer menselijke handelingen overbodig. De bedrijven daarentegen maken steeds meer winst. Op dit moment telt Europa 26 miljoen werklozen, net zoveel als het aantal inwoners van België en Nederland samen. In Spanje wordt al gesproken over een verloren generatie omdat de jeugdwerkloosheid is opgelopen tot boven de 60%. Waar blijft de opstand van de jeugd tegen de scheefgroei van onze economie?

Recente artikelen laten zien dat de rijken steeds rijker zijn geworden, zelfs in de achterliggende crisis, terwijl de middenklasse en de armen er op achteruit gegaan zijn. Als er minder werk is waarvan vooral de grootste populatie, de middenklasse, het slachtoffer wordt wie gaan dan al die producten kopen die nog altijd verkocht moeten gaan worden om de economie draaiende te houden? Daarom is het zaak om de koopkracht op peil te houden ondanks het teruglopen van arbeid. Dat is alleen mogelijk met aanvullende maatregelen, die indien niet genomen door het bedrijfsleven, vooral door overheden in gang moeten worden gezet. 

Oplossingen
Om escalatie te voorkomen zullen we ten eerst moeten erkennen dat er minder werk is en dat dit structureel is. We kunnen niet blijven geloven in de terugkeer van wat geweest is. Rutger Bregman geeft hiervan een goede schets in Tegenlicht van 2 februari 2014. Vervolgens zullen we maatregelen moeten nemen om de hoeveelheid arbeid beter te verdelen zodat het bestaansrecht voor mensen gegarandeerd is.
En daarna moeten we gaan leven met de wetenschap dat we tijd over houden voor andere zaken. De econoom Keynes gaf in 1930 al aan in zijn pleidooi voor een kortere werkweek dat dit de grootste uitdaging wordt voor onze generatie: Hoe om te gaan met vrije tijd!

In mijn visie zijn er 3 oplossingen om het probleem te lijf te gaan:
· Instellen van een 24-urige werkweek
· Een onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen
· Verlagen van de belasting op arbeid

Het terugbrengen van de werkweek betekent dat het bestaande werk verdeeld wordt over meer mensen. Hierdoor neemt de werkloosheid af en wordt de druk op de uitkeringen verminderd en kunnen we ook aan de wens van de overheid tegemoet komen om deel te nemen aan de participatiesamenleving. Ter compensatie van het verminderen van de werkweek krijgt iedereen een onvoorwaardelijk basisinkomen wat tevens vermindering van bureaucratie en het onnodig rondpompen van subsidies, toeslagen en uitkeringen tot gevolg heeft. 

Belasting wordt geheven op dat wat schaars is, arbeid is niet langer schaars dus kan verminderen of geheel vervallen. De belasting op grondstoffen daarentegen kan flink omhoog waardoor de extreme bedrijfswinsten ook worden genormaliseerd en het systeem betaalbaar wordt. Willen de bedrijven hun producten kunnen blijven verkopen zullen ze eieren voor hun geld moeten kiezen.