Het einde van het kapitalisme in zicht

Het is al weer vijf jaar geleden dat de val van Lehman Brothers in september 2008 de kredietcrisis inluidde. Toch staat het systeem, hoe wankel ook, nog steeds overeind. Maar hoe lang nog?

Kwade tongen beweren dat het Westen zelf verantwoordelijk was voor de aanval op de Twin Towers in 2001. Maar daar geloof ik zelf niet zo in. De aanval was immers gericht tegen het kapitalistische systeem dat wereldwijd wordt gedomineerd door de VS. Met de ineenstorting van het World Trade Centre in New York ontstonden de eerste haarscheurtjes in het vrije marktdenken. Deze gebeurtenis bleek de prelude van het einde.

Angst om te verliezen
Uit alle macht proberen banken en overheden het huidige economische systeem overeind te houden en de schade te beperken. Door te plakken en te knippen, te stutten en verbanden aan te leggen weten ze al vijf jaar het systeem kunstmatig overeind te houden. In feite is het onhoudbaar en gedoemd om te vallen, maar structureel is er nog niets veranderd. Is behoud de beste oplossing? Is dit vasthouden aan het oude in het belang van iedereen of ten behoeve van de enkeling die er wel bij vaart? Of weet men gewoon simpelweg niet hoe het probleem op te lossen?

De huidige machthebbers, wereldleiders en politici lijken het niet meer te weten. Alles moet anders, maar de lef ontbreekt om radicale maatregelen te nemen. Het moet beginnen bij de politiek die de voorwaarden moeten scheppen, gevolgd door deelnemers aan het economisch systeem die daadwerkelijk actie moeten ondernemen. Het bedrijfsleven en zeker het bankwezen kan zichzelf echter geen halt toeroepen, dat is tegen hun (kapitalistische) natuur.

Al jaren probeer ik mij zo goed mogelijk voor te bereiden op de klap die komen gaat en al veel eerder had ik een echte ineenstorting verwacht. Maar niets van dat alles. Iedere dag lijkt meer op de stilte voor de storm. Ondertussen brokkelen de randen van Europa af. “Wanneer is Nederland aan de beurt?”, vragen we ons stilletjes af.

Groot, groter, grootst
Inmiddels zitten we tot onze nek toe in een crisis en lijken we toch steeds meer tot het besef te komen dat het roer om moet. Gevoed door de media en niet onder willen doen voor onze omgeving hebben we ons jarenlang laten meevoeren door de hebzucht. Voor we het goed en wel beseften zaten we vast aan een dikke hypotheek van te dure huizen, moesten we mee in een trendy interieur met flatscreen televisie, luxe auto, de jaarlijkse vakanties en alle ICT snufjes die je maar bedenken kunt. En dus zijn we verslaafd geraakt aan geld en zijn we steeds meer verbonden met de schuldeneconomie.

De Britse econoom Tim Jackson, professor sustainable development aan de Universiteit van Surrey, verwoordde het mooi tijdens zijn TED optreden: “We besteden geld wat we niet hebben aan producten die we niet echt nodig hebben om een niet blijvende indruk achter te laten bij mensen in onze omgeving waar we in feite niets om geven.” Die constatering is toch zielig, zeg nu zelf. En toch gingen we er allemaal in mee.

Power to the people
Maar het kan wel degelijk anders. Kijk maar naar IJsland. Een paar jaar terug nog op de rand van de afgrond en nu de ster van Europa. Blijkbaar moeten we tot het gaatje gaan om tot het besef te komen dat er andere mogelijkheden zijn. Terwijl Tegenlicht zich in 2010 nog
afvroeg waarom mensen niet massaal de straat op gaan heeft een jaar geleden de Occupy-beweging zijn stem laten horen. En de afgelopen dagen gingen in Spanje en Griekenland mensen de straat op om hun ongenoegen kenbaar te maken. Blijkbaar is nu de woede groot genoeg, in ieder geval in de zuidelijke regio, om in beweging te komen.

We staan voor een algehele economische transitie die om radicaal andere oplossingen vraagt. Die beweging zien we ook al ontstaan. De roep om kleinschaligheid en het herstellen van de menselijk maat zijn elementen die steeds luider klinken. Zelfs de voormalige baas van Citibank, Sandy Weill, geeft toe dat achteraf gezien de groei en daarmee de machtverhouding van financiële instellingen te ver is doorgeschoten en dat het wel wat kleiner kan allemaal. Inmiddels zijn we er allemaal wel van overtuigd dat het wel wat minder kan. Extravagant vertoon van je rijkdom begint steeds minder chic te worden.

Zelfvoorzienend
Het tij lijkt te keren. Op diverse plaatsen in de samenleving ontstaan nieuwe initiatieven. Mensen verenigen zich en gaan lokaal duurzame energie opwekken. Allerlei alternatieve ruilsystemen worden uitgedacht en opgezet. Tweedehands winkels, Repair Café’s, wijkmoestuinen en kledingruil party’s schieten als paddenstoelen uit de grond. De ene na de andere forum of website maakt melding van hoe je meer zelfvoorziend kan leven. Allemaal initiatieven die de onderlinge uitruil van goederen bevorderen en andere manieren vinden om een nieuw soort economie vorm te geven.

Was 9/11 echt georkestreerd vanuit de westerse samenleving? Ik kan mij nog steeds niet indenken dat er een groter complot achter de ineenstorting van de Twin Towers zat, waardoor het kapitalistische systeem aan het wankelen is gebracht. En als dat al zo is dan zijn we in ieder geval wakker geschud dat onze manier van leven zijn grenzen heeft bereikt. De grootste winst ligt vooral in het feit dat we terugkeren naar de basis en ons weer afvragen: “Waar gaat het eigenlijk om in ons leven?” We willen toch een gelukkig leven leiden, het liefst in de kleinschaligheid van ons gezin. Waar wachten we nog op?